نقد و بررسی فلسفة تربیتی جان دیویی

در این نوشتار تلاش شده است با مروری بر سه دسته از مهمترین مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی در فلسفة تربیتی دیویی، اندیشة وی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. چه بسا به دلیل تحولات جاری ناهمگون در فکر و اندیشة  دیویی، فهم کلام و دیدگاه او قدری مشکل به نظر برسد و نقد تفکر وی به این سادگی‌ها میسر ننماید. با این وجود، به دلیل موضع‌گیری‌های آشکار دیویی در ساحت جهان‌بینی و ایدئولوژی و صراحت گفتار و نوشتار وی در زمینه‌های گوناگون فرهنگی- اعتقادی، مسیر ارزیابی دیدگاه و اندیشة وی هموار می‌گردد. به دلیل اختلاف برداشت‌ها و دیدگاه‌های دیویی در سه دورة متوالی زندگانی خویش، بدیهی است باید با صرف‌نظر از دوره‌های اول و دوم زندگانی وی، بر دورة سوم تمرکز یافت و آن را دیدگاه نهایی و اصلی دیویی برشمرد. از این رو، نمی‌توان در بررسی افکار او به اظهارات و نوشته‌هایش در دو دورة نخست استناد جست. نقد اندیشة دیویی از این جهت حایز اهمیت است که دیویی بزرگترین نمایندة تفکر عصر نوین غرب به شمار می‌رود و از این رو افکار و دیدگاه‌های او مبنای نظام و حاکمیت لیبرال-دموکراسی تلقی می‌گردد.  درست است که تحول‌گرایی زمینة پویایی و تحرک فکری انسان را فراهم می‌آورد، لیکن باید دید این سبک تحول‌گرایی انسان و جوامع بشری را  به چه سمت و سویی می‌کشاند؟ تحول‌گرایی در فکر و اندیشة دیویی، با الهام از نظریة تحول طبیعی داروین، او را به ارایة تفسیر و برداشت نادرست و ناتمام از جهان و انسان سوق داد. این برداشت‌های نادرست بر مبانی فلسفة تعلیم و تربیت دیویی سایه افکند و در نتیجه آن را غیر قابل اعتماد ساخت. در جایگاه نقد و بررسی فلسفة تربیتی دیویی، نوشتار حاضر تا حدودی به بیان چیستی و چگونگی و چرایی تحولات فکری وی می‌پردازد و از این جهت فلسفة تربیتی او را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا با این وضع بی‌ثبات و ناپایدار، می‌شود برای فلسفة تربیتی دیویی سندیت قائل شد و آن را دست کم برای یک دورة کوتاه علمی معتبر دانست؟